جستجوهای پرطرفدار

روز تهران: 14 مهر و داستان انتقال پایتخت

14 مهر، روزی که در تقویم رسمی ایران به عنوان «روز تهران» نام‌گذاری شده، یادآور یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ معاصر کشور است. این روز نه تنها گرامیداشت هویت پایتخت کهن ایران است، بلکه نمادی از تحولات سیاسی و فرهنگی است که تهران Tehran را از یک روستای کوچک در دامنه‌های البرز به قلب تپنده ایران تبدیل کرد. اما این نام‌گذاری ریشه در رویدادهای مشروطه دارد و همزمان با بحث‌های معاصر درباره انتقال پایتخت گره خورده است.

ریشه تاریخی: انتخاب تهران به عنوان پایتخت

تهران، شهری با پیشینه‌ای بیش از 7000 ساله، در طول تاریخ همیشه به دلیل موقعیت جغرافیایی امن و اقلیم مطبوعش مورد توجه بوده. در دوران صفویه، شاه طهماسب دیواری دور شهر کشید و آن را به عنوان یک پایگاه استراتژیک تقویت کرد، اما شکوفایی واقعی تهران با دوران قاجار آغاز شد. آقامحمدخان قاجار در سال 1165 خورشیدی (1786 میلادی) تهران را به پایتخت تبدیل کرد. این انتخاب به دلیل نزدیکی به مراکز قدرت شمالی و امنیت طبیعی ناشی از کوه‌های البرز بود. تهران که پیش از آن روستایی پرجنب‌وجوش در نزدیکی ری باستانی بود، با این تصمیم به کانون سیاسی و اداری ایران بدل شد.

اما رسمیت قانونی این پایتختی در دوران مشروطه رقم خورد. در 14 مهر 1285 خورشیدی (5 اکتبر 1906 میلادی)، نخستین جلسه مجلس شورای ملی در کاخ گلستان تشکیل شد و متمم قانون اساسی مشروطه تصویب گردید. در این متمم، برای اولین بار تهران به طور رسمی به عنوان پایتخت ایران تثبیت شد. این رویداد، که بخشی از جنبش مشروطه‌خواهانه برای محدود کردن قدرت مطلقه شاه و برقراری حکومت قانون بود، تهران را به نماد تحولات سیاسی ایران تبدیل کرد. تا پیش از سال 1395، هیچ روزی در تقویم رسمی به تهران اختصاص نداشت، اما شورای اسلامی شهر تهران با پیشنهاد خود، 14 مهر را به دلیل اهمیت تاریخی‌اش به عنوان روز تهران ثبت کرد. شورای فرهنگ عمومی استان تهران نیز این نام‌گذاری را تصویب نمود تا فرصتی برای بازخوانی گذشته و ترسیم آینده پایتخت فراهم شود.

در این روز، معمولاً برنامه‌های فرهنگی، نمایشگاه‌ها، تورهای گردشگری، همایش‌های کوهنوردی خانوادگی، عکاسی و قصه‌گویی برای کودکان برگزار می‌شود. برای مثال، در 14 مهر 1404، مراسمی با حضور استاندار تهران، مردم و مسئولان در پارک جوانمردان (منطقه 5، اتوبان همت) برنامه‌ریزی شده بود تا ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی پایتخت را برجسته کند.

چالش‌های تهران و زمزمه‌های انتقال پایتخت

تهران امروز، با جمعیتی بیش از 9 میلیون نفر در 22 منطقه، پرجمعیت‌ترین کلان‌شهر خاورمیانه است. این شهر نماد پیشرفت و تنوع قومی است، اما با چالش‌های جدی مانند ترافیک سنگین، آلودگی هوا، کمبود آب، زلزله‌خیزی و تمرکز بیش از حد امکانات روبروست. طرح جامع تهران بر توسعه پایدار تمرکز دارد، اما بحث انتقال پایتخت سال‌هاست که به عنوان راه‌حلی برای کاهش فشار بر این شهر مطرح می‌شود.

ایده انتقال پایتخت ریشه در دوران پهلوی دارد. در دهه 1350 شمسی، با تصویب قانونی در مجلس، قرار بود پایتخت به اصفهان منتقل شود، اما این طرح به دلیل مسائل اقتصادی و سیاسی هرگز اجرا نشد. در دوران ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی نیز زمزمه‌هایی برای انتقال به سمنان شنیده شد، اما کمبود آب مانع شد. اخیراً، در دی‌ماه 1403، سخنگوی دولت از انتقال پایتخت به شهر «مکران» در جنوب استان سیستان و بلوچستان خبر داد. دلایل اصلی این تصمیم، مشکلات جمعیتی تهران و بحران آب عنوان شد. دو شورا برای بررسی مشکلات پایتخت و اقتصاد دریا‌محور تشکیل شد، اما تأکید گردید که این موضوع فوری نیست و نیاز به بررسی‌های دقیق دارد.

در 10 مهر 1404، رئیس‌جمهور در دیدار با فعالان اقتصادی بار دیگر بر ضرورت انتقال تأکید کرد و گفت: «دیگر قدرت انتخابی وجود ندارد؛ ما مجبور به انتقال هستیم.» با این حال، کارشناسان معتقدند که با وضعیت تمرکزگرایی سیاسی و اقتصادی در تهران، این طرح بیشتر به یک آرزو شباهت دارد تا یک برنامه اجرایی واقع‌بینانه. تغییر پایتخت، که از تشکیل استان هم مهم‌تر است، احتمالاً نیاز به مصوبه مجلس دارد، هرچند قانون اساسی و قوانین مربوطه در این زمینه سکوت کرده‌اند.

تهران: از گذشته تا آینده

روز تهران فرصتی است برای تأمل در این شهر که از ویرانه‌های ری پس از حمله مغولان در قرن هفتم برخاست، در صفویه آباد شد، در قاجار پایتخت گردید و در مشروطه رسمیت یافت. تهران Tehran با جاذبه‌هایی مانند کاخ گلستان، بازار بزرگ و کوه‌های البرز، همچنان قلب فرهنگی و سیاسی ایران است. اما با چالش‌های پیش رو، این روز یادآوری می‌کند که آینده پایتخت نیازمند برنامه‌ریزی پایدار است – چه با ماندن در تهران و چه با انتقال به جایی نو. در نهایت، تهران نه فقط یک شهر، بلکه نماد هویت ملی ایران است که با پویایی‌اش، همچنان پیش می‌رود.