جستجوهای پرطرفدار

بازارگاه نهاده‌های کشاورزی و دامی؛ نبض پنهان تولید غذا در ایران

در دل زنجیره تأمین غذای کشور، جایی که هنوز بسیاری از مردم نامش را درست نشنیده‌اند، سیستمی به نام «بازارگاه نهاده‌های کشاورزی و دامی» (bazargah) کار می‌کند؛ پلتفرمی که از سال 1399 به‌عنوان بازوی اجرایی شرکت پشتیبانی امور دام کشور راه‌اندازی شد و قرار بود شفافیت، سرعت و عدالت را به یکی از حساس‌ترین بخش‌های اقتصاد ایران بیاورد: تأمین کود شیمیایی، سموم، بذر، نهاده‌های دامی (جو، ذرت، کنجاله سویا) و حتی داروهای دامپزشکی.

این بازارگاه در واقع یک سامانه آنلاین یکپارچه است که کشاورزان، دامداران، مرغداران و تولیدکنندگان واقعی را مستقیماً به واردکنندگان و تأمین‌کنندگان نهاده‌های یارانه‌ای وصل می‌کند. پیش از ایجاد آن، نهاده‌های ترجیحی (ارز 4200 تومانی و بعداً نیمایی) از مسیرهای پیچیده، دلالان چندلایه و انبارهای غیرشفاف توزیع می‌شد و بخش قابل‌توجهی از یارانه یا در راه گم می‌شد یا به دست کسانی می‌رسید که اصلاً دام و زمینی نداشتند. بازارگاه آمد تا این حلقه‌های اضافی را حذف کند.

نحوه کارش ساده اما دقیق است: کشاورز یا دامدار ابتدا در سامانه‌های وزارت جهاد کشاورزی (سامانه «سمس» برای دام و طیور یا «سامانه جامع پهنه‌بندی» برای زراعت) احراز هویت می‌شود. نیاز واقعی او بر اساس سطح زیر کشت، تعداد دام یا ظرفیت مرغداری محاسبه و ثبت می‌شود. سپس سهمیه تأییدشده در بازارگاه برایش فعال می‌شود. او وارد سایت می‌شود، نهاده مورد نیاز را انتخاب می‌کند، از میان تأمین‌کنندگانی که بارگذاری کرده‌اند یکی را برمی‌گزیند، پول را آنلاین می‌پردازد و بار درب مزرعه یا دامداری تحویلش می‌گیرد. تمام مراحل قابل ردیابی است و امکان فروش سهمیه در بازار آزاد تقریباً غیرممکن شده.

این سامانه در سال‌های اول با مشکلات زیادی روبه‌رو بود: کندی اینترنت روستایی، پیچیدگی ثبت‌نام برای کشاورزان مسن، اختلاف قیمت چشمگیر بین نهاده یارانه‌ای و آزاد، و گاهی کمبود واقعی نهاده در انبارهای واردکنندگان. اما به مرور تکمیل شد؛ امروز حتی خرید کودهای پایه (اوره، فسفات، پتاس) شرکت‌های پتروشیمی هم از همین مسیر انجام می‌شود و بخش مهمی از کودهای یارانه‌ای دولت فقط از طریق بازارگاه به دست مصرف‌کننده واقعی می‌رسد.

نتیجه ملموسش را می‌توان در چند عدد دید: در سال 1403 بیش از 90 درصد ذرت و کنجاله سویای یارانه‌ای و تقریباً تمام کودهای شیمیایی دولتی از طریق همین پلتفرم توزیع شد. دلالی سنتی تا حد زیادی عقب رانده شده و یارانه هدفمندتر به تولیدکننده واقعی رسیده است. البته هنوز انتقادهایی هست؛ برخی معتقدند اختلاف قیمت همچنان انگیزه قاچاق معکوس یا فروش زیرپله‌ای را زنده نگه داشته و بعضی مرغداران می‌گویند سهمیه اعلامی با نیاز واقعی‌شان فاصله دارد.

بازارگاه نهاده‌ها شاید در ظاهر فقط یک سایت خرید آنلاین باشد، اما در باطن یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های شفاف‌سازی یارانه در تاریخ کشاورزی ایران است؛ پروژه‌ای که اگر روزی ارز ترجیحی به‌طور کامل حذف شود، زیرساخت اصلی توزیع نهاده با قیمت تکلیفی یا حتی آزاد اما عادلانه را فراهم کرده و ثابت کرد که می‌شود با فناوری، میلیاردها تومان رانت را از حلقوم دلال بیرون کشید و به جیب تولیدکننده واقعی ریخت.